Door Klaas Nobel
Inleiding
De productie van met schilder- en snijwerk versierde meubelen kan alleen tot ontwikkeling komen wanneer er sprake is van een zekere welvaart. Zo kun je in dit geval de ontwikkeling van deze decoratiekunst op Ameland niet los zien van de scheepvaart. De koopvaardij in de 17e en 18e eeuw zorgde voor een grote welvaart op het eiland.
De walvisvaart (tussen 1720 en 1780) werd door het grote aantal op het eiland aanwezige walvisbotten (kakebienen) een grote rol toegedicht maar door onderzoek is gebleken dat deze ondergeschikt was aan de koopvaardij. Ondanks dat dr. Deelken gewag maakt van een koperen etsplaat met daarop de route van Groenland naar Ameland denk ik dat deze kakebienen als goedkope vracht (ballast) verscheept werden vanuit de traanverwerking in de Zaanstreek naar het noorden waar ze dienden als nagenoeg onderhoudsvrije omheining. (Adam Teekes, zoon van de doopsgezinde Amelander smakschipper Teake Ades, borg nabij Westerhever in 1741 een smak met walviskaken. Uit artikel van T. en P.J. Borsch in 'Pôllepraat' nr. 47 2005)
De schippers en commandeurs lieten huizen bouwen welke nu nog steeds voor een karakteristieke sfeer zorgen in de Amelander dorpen. De huizen zijn niet groot; de zeelui waren immers gewend om in kleine ruimtes aan boord van een schip te leven. Door de nauwe kontakten met Amsterdam had deze stad veel invloed op het interieur van de Amelander woningen. In 1678 werd de in 1569 door de Watergeuzen vernielde kerk van Hollum weer herbouwd. De kontakten met Amsterdam blijken ook hier: het avondmaalszilver en de koperen kaarsenkronen werden in Amsterdam vervaardigd.
Dankzij de nauwkeurige registratie van passages van schepen door de Sont weten we dat een groot aantal Amelander schippers deze zee-engte tussen Denemarken en Zweden passeerden (5542 doorvaarten in de periode van 1661-1783; uitschieters rond 1685 en rond 1730). Primaire impuls voor deze handel was de behoefte aan graan in West- en Zuid Europa maar ook grondstoffen o.a. voor de scheepsbouw. Tegenover deze goederenstroom werden haringen en luxeartikelen naar de Oostzee vervoerd. Zo komen in Zweden beschilderde klaptafels (Det målade tebordet) voor die uit Nederland geïmporteerd zijn.
Uit lindehout gedraaid potje uit Riga
Ze stammen uit het eind van de 17e eeuw en werden theetafels (tebordet) genoemd omdat ook daar toen het drinken van thee populair werd. Op Ameland komen uit de Oostzee afkomstige producten voor zoals de Riga- of Archangel bakken of kommen. Deze zijn uit hout gedraaid en beschilderd. Ook de op het eiland voorkomende houten butte, een ovalen koffertje, komt uit Scandinavië.
TIP: Bezoek ook eens de website De Mispel van Klaas Nobel. Klik Hier.
Bijzonder voorwerp
Door Klaas Nobel
Onderste gedeelte van een kast (part. bez. Buren). Klik op de foto voor vergroting.
De taferelen op de tafels zijn geschilderd in een medaillonvorm waarboven een tekst die betrekking heeft op de Bijbelse afbeelding. De beschildering van de kast die ik in Buren aantrof, is vrijwel zeker ook door deze schilder aangebracht.
Het zou gemaakt kunnen zijn door een eilander schilder (op mogelijk elders gemaakte blanke meubelen en) naar voorbeeld van eerder ingevoerd werk; het werk van deze schilder was het meest vertegenwoordigd in de door mij op Ameland aangetroffen beschilderde meubelen en de toegepaste houtimitatie hierop kwam ook veelvuldig voor op bedsteewanden en deuren. Een eerder beschilderd bankje is in 1744 door deze schilder overgeschilderd en dit was tevens het oudste door mij gevonden en gedateerde exemplaar van hem. Het is echter niet met honderd procent zekerheid te zeggen of dit bankje, afkomstig uit het Fries museum, van Ameland betrokken is. (wellicht gekocht van een handelaar die veel zaken op Ameland deed)
Een verschil met het ander werk is ook dat er geen gravures als voorbeeld zijn gebruikt. Dat er destijds emplooi was voor ambachtslieden op het eiland blijkt wel uit het feit dat in deze tijd, rond 1750, een zekere Floris Balck als zilversmid actief was.