Ameland viert tachtig jaar bevrijding

Iedere Amelander heeft wel de iconische foto op zijn netvlies van Frans ‘de kapper’ Kienstra,die op de toren van Nes de nationale driekleur laat wapperen ten teken van de bevrijding in 1945. Maar op welke dag is deze prent geschoten? Was dat op 10 mei, de dag van de overgave door de Duitsers, of 3 juni, de dag dat de laatste Duitsers Ameland verlieten? Jacob Roep en Gerlof Molenaar houden het op een dag ertussenin. Want hoewel Duitsland had gecapituleerd was Ameland nog bezet en kon van uitbundig feestvertoon geen sprake zijn. De vlag is daarom gauw weer naar binnen gehaald.

Voor een goed gevulde zaal van Ons Hol in Hollum haalden beide bestuursleden van de Ouwe Pôlle op woensdag 19 februari 2025 in herinnering hoe Ameland de oorlog is doorgekomen.

Op 28 augustus 1939 werd de algemene mobilisatie afgeroepen. Op 4 september kwamen extra militairen naar Ameland om de scheepvaart en het luchtruim boven het eiland in de gaten te houden. Zij beleefden een rustige tijd. Het ‘hoogtepunt’ was de beschieting van een Nederlands watervliegtuig door een Duits exemplaar. Beide vliegmachines moesten een noodlanding maken. Datzelfde overkwam een assisterend Duits vliegtuig. De Duitse militairen werden gevangen genomen en overgebracht naar Engeland en uiteindelijk Canada. Twee bommen uit het Duitse toestel werden in de duinen tot ontploffing gebracht.

Tijdens de mobilisatie spoelden twee omgekomen Duitse militairen op Ameland aan, zij zijn met militaire eer begraven.

Duitsers arriveren op de kooi

Op 14 mei kwam de mededeling binnen dat Nederland had gecapituleerd. De volgende dag arriveerden de eerste drie Duitse militairen op Ameland. Ze waren met een bootje op de kooi aangekomen en zijn op de fiets naar Nes gegaan.

Tijdens de Duitse invasie is één Amelander omgekomen, dat was Jan van de Brink. Zijn konvooi werd aangevallen waarbij alle inzittenden van de bus omkwamen. De opa van Gerlof, Anne de Jong lange Antke), was ook militair. Hij zat in een schuur waar Duitsers omheen liepen. Later hoorde hij van zijn neef Pieter (fan Metkes) Brouwer, die bij een ander onderdeel zat, dat zij van plan waren de schuur te beschieten. Dat is gelukkig niet gebeurd. Gerlof is in het bezit van de herinneringskruizen van beide mannen.

De Duitsers begonnen gelijk met het aanleggen van uitkijkposten om vijandelijke vliegtuigen waar te nemen. De eerste verdedigingswerken waren van hout, later ook van beton. In de duinen bij Hollum bouwden de Duitser een batterij luchtafweer, van waaruit twintig vliegtuigen zijn neergeschoten.

Ondanks dat de oorlog grotendeels voorbij ging aan Ameland en zijn bewoners werden ze er af en toe wel aan herinnerd dat er een oorlog gaande was. Duinen werden Sperrgebiet, radio’s moesten worden ingeleverd en er werd een avondklok ingesteld. Maar dankzij NSB-burgemeester Bouke Bakker werden de Amelander mannen behouden voor het werken in Duitsland en mocht kleine sunneklaas in 1942 doorgaan tot zeven uur ’s avonds.

Bommen

Op 21 juni 1940 rond tien uur ’s avonds vielen de eerste bommen op Ameland. De Engelsen bombardeerden alle schepen die zij konden vinden, zo ook de veerboot, om zo tegen te gaan dat de Duitsers ze zouden gebruiken voor de invasie van Engeland.

Op 21 september vielen zeven bommen op en om Hollum. Een daarvan kwam terecht op het huis van de familie De Boer, waarbij de vierjarige Afie om het leven kwam.

Ook de Friese slagersknecht Minne Keestra overleefde de oorlog niet. Hij had verhalen rondverteld die afkomstig waren van de Engelse radio. Zijn verzet bij zijn aanhouding werd hem fataal. Burgemeester Bakker was zeer verbolgen over deze gebeurtenis. De NSB-burgervader had het goed voor met de eilanders. Hij kneep vaak een oogje toe en bedacht baantjes die ervoor zorgden dat de Amelanders niet voor de Arbeitseinsatz naar Duitsland hoefden. “Tijdens mijn rondleidingen vertel ik dat hij ze konijnen liet tellen en daarmee onmisbaar waren”, grapte Gerlof. Ameland deed na de oorlog een goed woordje voor Bakker die daarom slechts zes maanden celstraf kreeg en zijn vrouw een boete van 10.000 gulden.

Crashes

Tijdens de oorlog zijn verschillende vliegtuigen op Ameland neergekomen. In de nacht van 7 op 8 september 1941 maakte een Engelse bommenwerper een geslaagde landing op het strand tussen Hollum en Ballum. De bemanning overleefde de crash en vertoonde zich de volgende dag in vol ornaat in het centrum van Hollum, waarna de Duitsers hen oppakten.

Bij een crash op 12 september 1944 kwamen vier bemanningsleden om het leven. Op 21 november 1944 namen zes Bristol Beaufighters twee Duitse artillerietragers bij de gele paal op het wad onder vuur. Een vliegtuig werd neergehaald wat aan de beide inzittenden het leven kostte, op de schepen vielen drie doden.

Op 16 april 1945 werd Holwerd bevrijd door de Canadezen. Vanaf Ameland was te zien dat daar de Nederlandse driekleur op de kerktoren wapperde. Maar in plaats van de eilanden te bevrijden trokken de Canadezen door naar Noord-Duitsland. Het duurde tot 26 mei alvorens leden van het 3rd Medium Regiment Royal Artillery de eilanden bevrijdden, eerst Terschelling en op 3 juni Ameland. Op het wad passeerden de boten die de Duitse militairen afvoerden en de nieuwe burgemeester Roel Walda en zijn gezin naar Ameland brachten. Deze verzetsman speelde een belangrijke rol in de wederopbouw van het eiland.

Straatnaam voor burgemeester Bakker?

Na de oorlog kwam de afrekening. Je was goed of je was slecht. Maar, stelde Jacob, zo scherp was de scheidslijn niet, de meesten waren grijs. Neem Bakker, de NSB-burgemeester die veel goed heeft gedaan voor Ameland, zoals de Amelander mannen op het eiland te werk houden en de rust bewaren tussen de eilanders en de Duitse bezetter. “Hoe geven we hem plaats in de geschiedenis? Moet hij een straatnaam krijgen? Dit is voer tot nadenken.”

Niet overal heerste blijdschap na het beëindigen van de oorlog. Er waren mensen omgekomen, anderen hadden een dubieus verleden en er was oorlogsschade. Amelanders die voeren konden pas na de oorlog terugkeren. Niet voor iedereen was er een weerzien. Het voornemen is om in het maritiem museum Abraham Fock in Hollum een monument op te richten voor de gevallenen op zee.

Festiviteiten

Meteen na de oorlog werd nauwelijks over deze zwarte periode in de geschiedenis gepraat. Nu gebeurt dat veel meer. Dat moeten we blijven doen, vooral met de jeugd want die weet straks niet meer wat de holocaust was, waarschuwde Jacob. Zelf geeft hij het goede voorbeeld door gastlessen te geven op scholen. Er staan nog meer activiteiten op de planning. Op 5 mei gaat de bevrijdingsoptocht door Nes en Buren en de Bunkerdag op 24 mei zal in het teken staan van 80 jaar vrijheid. Voor infopanelen in Hollum worden foto’s van bevrijdingsoptochten gezocht en er komt een virtuele vrijheidsbrug tussen Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Tevens is het de bedoeling dat op 4 mei een Lancaster-vliegtuig een flypass maakt over de algemene begraafplaats in Nes, waar veel militairen liggen begraven.

De volgende lezing van de Ouwe Pôlle is op 19 maart in De Toel in Nes. Dan komt Merijn Knibbe vertellen over de marken, ofwel de grondverdeling op Ameland.