De geschiedenis van de openbare school in Ballum

Reeds rond 1635 gaven Symon Jickes en Jan J. Holwierda enig onderricht in Ballum. Later ruim een eeuw lang dezelfde familie waarin Gerrit Sieds en Sieds Gerrits elkaar afwisselden. De familie gebruikte later de achternaam “Meester”. Van meester Sieds Gerrits weten we dat hij meer voor het boerenvak voelde dan voor het onderwijs. In 1833 kwamen daarover veel klachten van ouders. Gelukkig voor hen gaat in januari 1834 de onderwijzer Sieds Gerrits Meester op 64-jarige leeftijd met pensioen. In een artikel uit december 1833 uit de Leeuwarder Courant zoekt men naar een nieuw hoofd der school te Ballum. Hij is dan niet meer in staat behoorlijk onderwijs te geven. Op 4 januari 1834 vervangt Gerrit Ailjes van Tuinen uit Dokkum hem. Op 29 maart 1834 solliciteerde Van Tuinen nogmaals op deze functie en kreeg daarna een vaste betrekking. Hij zou zo’n 58 jaar aan de school verbonden blijven. Hoewel hij rond 1849 door het gemeentebestuur als onderwijzer voor de school in Buren werd benoemd. Deze benoeming werd door de minister niet goedgekeurd. W. Manders uit Amsterdam werd benoemd en van Tuinen bleef in Ballum. Naast onderwijzer was Van Tuinen tevens koster en voorzanger van de kerk. Als onderwijzer heeft hij een tweederangs salaris van f 406,— per jaar. Hij heeft geen hulponderwijzer of kwekeling. Die heeft alleen Hollum. 

Onderwijzer Gerrit Ailjes van Tuinen

In januari 1887 heeft de school van Ballum 49 leerlingen (21 jongens en 28 meisjes) en in juli dat jaar 42 leerlingen (20 jongens en 22 meisjes). In 1887 krijgt Ballum ook een hulponderwijzer. Dit wordt Jacob Komrij. In 1892 werd aan G.A. van Tuinen op zijn verzoek eervol ontslag verleend per 1 april 1892. 

Verhoogde schoolgeld onbetaalbaar voor arme gezinnen

In een schrijven van 30 augustus 1821 van de Gouveneur aan het Grietenijbestuur waarin wordt vermeld dat de scholen te Nes en Ballum eigendom zijn van het Domein (het Rijk, red.). Ze zullen aan de Grietenij (Gemeente Ameland, red.) worden overgedragen, maar pas na behoorlijk in orde te zijn gebracht ten koste van het Domein. 

Bovendien heeft Zijne Majesteit weder goedgunstig een som van fl. 1000 voor een nieuwe school te Ballum. Nieuwe bijdragen ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding voornamelijk met betrekking tot de lagere scholen in de Vereenigde Nederlanden voor den jaren uit 1826.

In een brief van 17 oktober 1821 van grietman (burgemeester, red.) aan de ontvanger registratie en domeinen waarin we lezen:“Op Ameland twee scholen: Nes en Ballum. Voor zover de grietman bekend: eigendom van de gemeente en zijn ook altijd door de gemeente onderhouden geweest. Gezien de armoedige toestand der ingezetenen krijgt Ameland nu een rijkssubsidie tot het bouwen van een school met woning te Hollum. De scholen van Nes en Ballum behoeven dringend reparatie en Ameland zal daarvoor aan Z.M. om subsidie vragen, omdat de gemeente niet daarvoor de middelen heeft.” 

Een brief van 4 maart 1828 van Gedeputeerde Staten aan Grietenijbestuur lezen we:“(…) kamerverhuur voor het onderwijs te Ballum f 11,10. (…) het tekort op de kosten der verbouwinge van de school te Ballum: f 37,-…” (de verbouwing werd betaald uit de opbrengst van de verkoop van het gemeentelijk pakhuis te Hollum).

In een brief van 8 april 1852 van onderwijzer Dijkstra te Nes aan gemeenteraad: Bezwaar tegen het door de raad vastgesteld regelement, waarbij de schoolgelden verlaagd werden, waardoor het minder gegoeden mogelijk werd om zelf het schoolgeld voor hun kinderen te betalen. De onderwijzers krijgen daardoor minder geld van de gemeente, die voor de armlastigen eerst het volle pond betaalde. Dijkstra voert aan dat het regelement eigenlijk alleen voor Ballum geen bezwaren oplevert omdat er in dat dorp minder armen zijn. 

Op 12 april 1884 werd besloten tot de aankoop van een perceel van de erven G. de Vries voor het stichten van een nieuwe school. Het initiatief daartoe was genomen door het schoolhoofd Van Tuinen. Besloten werd om aan Z.M. te verzoeken al de kosten der stichting van die school en onderwijzerswoning ten laste van het Rijk te brengen. Hoewel de Gedeputeerde Staten de prijs voor het perceel te hoog vonden, konden ze geen ander perceel vinden. Uiteindelijk gingen ze met de aankoop akkoord mits gemeente Ameland het bedrag van 750 gulden voor haar rekening nam. Op 16 mei 1885 werd de bouw aanbesteed aan Cornelis Schiere uit Boornbergum voor 14.487 gulden. Op 31 juli 1885 werd de eerste steen van het schoolgebouw gelegd. In 1954 zou de school nog drastisch verbouwd worden.

De eerste steen van de school in Ballum gelegd door burgemeester Van Heeckeren op 31 juli 1885.

School gered van dreigende sluiting

Brief van B en W aan Gedeputeerde Staten (GS) van Friesland, waarin wordt voorgesteld de school te Ballum op te heffen; dit op aandringen van Rijkswege. 26 februari 1934 Brief gemeentebestuur aan GS waarin bekend gemaakt wordt dat de raad het voorstel heeft weggestemd. Daarna wordt er beroep aangetekend bij de Kroon, omdat GS op 14 maart 1934 besloten de school toch te sluiten per 1 april 1934. Om de zaak verder nog te bepleiten ging er een delegatie, bestaande uit pastoor Koelman, K. Klip en G. Koster, naar Den Haag. Pastoor Koelman, evenals de twee anderen, waren voorstander van het behoud van de Ballumer school. Ze hebben - zo wordt verteld - in Den Haag erg goede connecties gehad, gezien het feit dat op 13 juli 1934 de Kroon het besluit van GS vernietigde, waardoor de school tot veler vreugde gered was! Dat er daarna een uitbundig feest gevierd werd spreekt natuurlijk voor zich. 

Tijdens de ouderavond op 26 oktober 1981 kwam ter sprake een nieuwe school aan te vragen. De prognose voor de toekomst bleek zeer gunstig. Op de ouderavond vertelde wethouder de Boer positief te staan tegenover nieuwbouw. Voorzitster Antje van Seventer zei, dat ook met het oog op de toekomst, nieuwbouw zeker aan te bevelen was. 

Op 7 december 1981 vond een gesprek plaats met college van B & W. Naast de oudercommissie waren namens het V.O.O. aanwezig dhr. Vroon (Amsterdam) en dhr. Bruinia (afd. Friesland); Zij hadden zich van tevoren van de plaatselijke situatie op de hoogte gesteld. In het gesprek gaven beide heren hun visie op de zaak. De oudercommissie voelde zich door hun deskundigheid zeer gesteund. De Burgemeester stelde nog een rigoureuze verbouwing voor, nieuwbouw kon wel eens een groot risico met zich meebrengen. Wethouder de Boer daarentegen zei: starten met de procedure! De V.O.O. zei blijvende ondersteuning toe. Tenslotte gingen B & W akkoord! En toen keurden Inspecteur en Geneeskundig Inspecteur het gebouw af. Op 26 april 1982 kwam het principebesluit van de gemeenteraad tot nieuwbouw O.L.S. te Ballum. Een maand later kwam het verzoek aan het ministerie, via de Inspecteur, om in het kader van de wet „Beheersing Huisvesting KO/LO" te komen tot nieuwbouw (V.O.O. adviseert nog de oudercommissie om ook telefonisch de zaak in Den Haag te bepleiten; om de zaak te bespoedigen). Bouwkundige van het ministerie komt de situatie in ogenschouw nemen. Op 8 september 1982 was het eindelijk zo ver: het ministerie gaf toestemming tot de bouw van twee lokalen plus een gemeenschapsruimte. 

In 1983 werd de oude school in Ballum afgebroken. In 1984 kwam in zowel Hollum als Ballum een nieuwe school. Deze waren ontworpen door toenmalige adjunct-directeur Douwe de Boer van gemeentewerken. De school in Ballum had op dat moment twee lokalen en een gemeenschapsruimte waar de kleuters waren ondergebracht. Op dat moment zaten er 40 leerlingen op de school. Op 16 november 1984 werd de school geopend door inspecteur Sikko de Jong. De totale bouwkosten waren fl. 595.000 waarbij nog eens bijna veertig mille voor de inrichting moet worden opgeteld. Terwijl de verbouwing plaatsvond, hadden de Ballumer scholieren les in een noodschool achter het gemeentehuis.