De kansel van Ballum
In de Hervormde kerk van Ballum staat een eeuwenoude kansel, een voorbeeld van de zuivere Renaissancekunst.
Aan deze kansel is al een hele geschiedenis verbonden. De kansel, gemaakt door de Harlinger ‘Meester Antykhouwer’ en medebouwmeester van het fraaie stadhuis van Franeker: Claes Ielles in 1604, was in eerste instantie niet voor de Amelander kerk bestemd maar voor de grote kerk van Harlingen. Deze middeleeuwse kerk was oorspronkelijk de dom van Almenum en bestond al ver voor 1500. Op dezelfde plaats werd al rond het jaar 777 een kerkje gebouwd op een 5 meter hoge wal, men trekt daarbij de conclusie dat op deze plaats de oudste eredienst van Friesland bestond.
In 1771 werd deze eerste kerk, de ‘Dom van Almenum’, afgebroken en de preekstoel uit deze kerk werd door de Substituut Baljuw van Wetzens (1763 – 1772) gekocht voor 33 carolus gulden en door hem geschonken aan de kerk van Ballum. De eerste steen voor deze nieuwe kerk van Harlingen-Almenum werd op 25 mei 1772 gelegd door jonkheer H.W. van Plettenberg, als vertegenwoordiger van de Prins, zijn plaatsvervanger op Ameland was Isak Polet (1780 – 1785). Het is overigens bijzonder dat er Friesland’s enigste domkerk te vinden is in Harlingen-Almenum.
De Domkerk in Harlingen was gewijd aan de aartsengel Michaël, terwijl de Friese heilige, de vaandeldrager der Friezen, Magnus Forteman tevens aan deze kerk verbonden was en er in de kerk een relikwie van deze heilige werd ingemetseld. Deze Magnus Forteman was ook verbonden aan de Ned. Herv. Kerk van Hollum.
De fraaie zuivere Renaissance motieven in de kansel zijn met grote vakkundigheid gemaakt en dit Rijksmonument dient met zorg bewaard te blijven. Met name klimatologische invloeden kunnen desastreuze gevolgen hebben op het oude eikenhout van de preekstoel.
De oude kerk van Ballum verkeerde in 1770 in zeer slechte staat van onderhoud, met name de zolder was zeer slecht zodat deze in 1773 moest worden verwijderd. Naast de noodzakelijke reparaties werd de kerk zeer fraai verbouwd en gerestaureerd. Tegen de zuidwand in het kerkgebouw stond een zeer vervallen preekstoel welke zo wankel was dat gebruik niet verantwoord meer was. Let wel; met deze kerk wordt bedoeld het kerkje dat vanaf de vijftiende eeuw tot 1838 op de begraafplaats van Ballum heeft gestaan en waarvan de complete fundering nog in de bodem aanwezig is. In deze kerk lag de monumentale grafsteen van de Van Cammingha’s, Heren van Ameland, ook deze grafsteen is ons bewaard gebleven en ligt goed beschermd in het baarhuisje. |
De kansel is een fraai kunststuk van een zuiver Renaissance ontwerp met de daarbij behorende symbolen zoals schelpmotieven, zuilen met Korinthische canalures, acanthusornamenten, en dergelijke veel in de Renaissance stijl toegepaste ornamenten. De Renaissancestijl grijpt gedeeltelijk teug naar oude bouwstijlen maar is ook vernieuwend, men noemt deze stijl de ‘wedergeboorte’ er was veel veranderd, we noemen alleen al de Reformatie in het kerkelijke leven maar ook maatschappelijk veranderde er veel. Hierdoor vinden we ook een verklaring voor het bijzondere symbool op het middenpaneel. Dit symbool vinden we verder nauwelijks in de Renaissance bouwstijl Hier zien we drie pilaren die een baldakijn dragen met daaronder de bijbel, een duidelijk symbool van de Reformatie, de schriftlezing en dus de bijbel is het centrale punt van het Protestante geloof. De drie zuilen zouden de drie-eenheid kunnen verbeelden die de bijbel beschermen. Maar wat de maker werkelijk hiermee bedoeld heeft is nooit meer met zekerheid te zeggen.
Detail middenpaneel
We zien in deze opname de Renaissance elementen zoals het schelpmotief, de acanthusbladeren, de Korintische zuilen, het kinderkopje en met name het bijzondere detail n.l. het baldakijn met de drie zuilen die de daaronder liggende bijbel als het ware 'beschermen'.
De kansel is in 1604 gemaakt door meester antykbouwer Claes Jelles die met name bekend is geworden als (mede) bouwmeester van het fraaie stadhuis van Franeker.Het jaartal vinden we aan de onderkant van het deurtje in de kansel waar ook zijn initialen te vinden zijn.Zoals in de aanhef is genoemd staat de kansel nu in de Hervormde kerk van Ballum
|
