Ellestok uit 1773 met het Wapen van Ameland
Door Gerard J. Warburg
Als gewichten en matenverzamelaar kijk je natuurlijk ook om je heen naar alles wat met meten en wegen vandoen heeft. Ik, Gerard Warburg verzamel hoofdzakelijk gewichten (www.oudegewichtjes.nl). Een enkele keer ontkom je niet aan de verleiding om iets aan te schaffen wat eigenlijk net buiten je verzamelgebied ligt, een bijzondere koop dus. Tijdens één van mijn zoektochten vond ik in het Friese-land een ellestok van uitmuntende kwaliteit. De stok verder bekijkende zag ik het wapen van Ameland gevolgd door de jaartallen 1773, 1775, 1778, 1781, 1784, 1787, 1790, 1793, 1796, 1801, 1804, 1807, 1810 van ijk en herijk. Omdat ik wel de nodige ellestokken heb gezien, maar nog nooit een van Ameland werd de koop al snel gesloten.
Eenmaal thuis gekomen moest ik wat het wapen van Ameland betreft even goed kijken. Aanvankelijk dacht ik de ellestok verkeerd om vast te houden, dit omdat de maan hoe ik de stok ook hield de andere kant op bleef staan. Toch niet het Wapen van Ameland, ging er door mij heen. Bij nader onderzoek vond ik uit dat het wapen van Ameland sinds de 16e eeuw, in licht gewijzigde vorm, in gebruik is.
De in de ellestok gebrande jaartallen zijn ijken. Geijkt werd er door een door de staat aangestelde ijkmeester die in dit geval de ellestok controleerde of de stok nog de juiste afmeting had. Dit omdat hiermee de stof in de manufacturenwinkel werd afgemeten. Wanneer de ellestok na controle van de ijkmeester aan de gestelde eisen voldeed dan werd het jaartal in de stok gebrand zodat de consument duidelijk kon zien dat er met een goedgekeurde ellestok werd gemeten. Immers een te korte stok zou de consument benadelen.
In vroeger tijden werd er niet ieder jaar geijkt, meestal was dat om de twee of drie jaar (vastgelegd in een verordening). Het ijken was niet gratis, de ijkmeester vroeg voor het na zien van maten, gewichten en ellestokken een ijk loon!
Het wordt nu interessant om in het archief van Ameland na te zien wie er in die tijd de ijkmeester was die op Ameland ijkte en in hoeverre na te gaan is wie er ooit stoffen op Ameland verkocht. Wellicht beste lezer kunt u hierbij behulpzaam zijn.
Een bijzondere en zeldzame Amelandse ellestok, die na (zijn hernieuwde) vondst ook in 2015 weer zijn verhaal vertelt!