Het huis aan...deel 3
In dit deel gaan we naar Nes en wel naar de Kardinaal de Jongweg 6. Het huis waar kardinaal de Jong niet is geboren, maar wel is opgegroeid!
Het woonhuis of commandeurswoning is door de familie Zwart in 1771 gebouwd. De bouwer was Minne Hendriks Zwart die in 1738 in Nes is geboren, gedoopt op 23 maart en op 24 december 1811 is overleden. Minne was van beroep schipper en ligt begraven op de Algemene begraafplaats in Nes. Hij trouwde op 10 december 1769 met Doetje Harmens, die in 1776 is overleden. Later trouwde hij voor de tweede keer met Elisabeth Wijtjes. Minne krijgt met Elisabeth in 1783 een zoon: Wietje Minnes, geboren op 16 oktober 1783 in Nes. Op de kadastrale kaart van 1832 is hij dan ook eigenaar van dit pand. Wietje was kapitein op diverse schepen waaronder het kofschip "de Vriendschap". Op 29 oktober 1841 is dit schip bij Vlieland vergaan in een storm waarbij Wietje is verdronken. Wietje was getrouwd met Remkje Gerrits Burga, geboren in 1783 en overleden op 15 januari 1833 in Nes. Zij was van beroep kraamster. Wietje en Remkje kregen 3 kinderen: Liesbeth, Minne en Jitske. Zoon Minne trouwt in 1834 met Iemkje Jan Sipkes. Zij krijgen 3 kinderen: Rimkje, Jan en Iemkje. Bij de geboorte van Iemkje overlijdt zijn vrouw. Minne hertrouwde in 1851 met Sophia Glazener uit Rotterdam. Het gezin verhuist hier ook naar toe en pas in 1870 wordt het huis verkocht aan notaris Nicolaas Laurentius Jacobus Bruinsma die het in 1880 weer verkoopt. Het komt vanaf dat jaar in handen van familie de Jong!
Aanvankelijk werd het pand, zoals ook meerdere commandeurswoningen, in tweeën bewoond. Het pand heeft een aantal kleine verbouwingen en renovaties achter de rug, maar de oorspronkelijke staat is niet gewijzigd. In 1880 is het pand gekocht door Andries Sipkes de Jong. Hij bouwde tegen de Oostgevel van de commandeurswoning een kleine bakkerij en oefende daar zijn beroep uit. De bakkerij en het woonhuis werden in 1891 overgenomen door zijn neef Jan Jans de Jong. Nadat de woning in 1891 is overgenomen door Jan de Jong, gaat deze in het huis wonen. Hij is bakker en boer en besluit al snel ook een boerderij en een schuur op het perceel te bouwen (1894-1905). Op de onderstaande foto staat hij met z’n zuster, kinderen en schoondochters aan de zuidzijde van de woning.
Nadat Catharina Mosterman, de vrouw van Jan Jans de Jong, op drieëndertigjarige leeftijd overleed, voedde de zuster van Jan, Janke de Jong, de kinderen op. Van de zeven kinderen van Jan werden drie priester, en één non. Deze (Grietje) ontbreekt (klooster) op de foto. Twee zoons werden boer en/of bakker en bleven op Ameland wonen.
Van links naar rechts staand: Julius de Jong/kapelaan; Jan de Jong/kardinaal; Janke de Jong; Johannes de Jong/boer; Wieberen de Jong, pastoor; Jacob de Jong boer/bakker; Gerbentje Kooiker. Zittend van links naar rechts tante Janke; Jan de Jong (in de volksmond: jan de bakker) en Cilia Mosterman
Het pand is van Jan Jans de Jong overgedragen aan zijn zoon Jacob (sr.). Deze heeft de woning en de bakkerij in 1955 overgedragen aan zijn zoon Jacob (jr.), de schuur en de boerderij werden eigendom zijn broer Johan. Deze heeft tot 1980 geboerd in de schuur en boerderij. Toen hij met z’n boerderij verhuisde naar de polder werden de schuur en de boerderij overgenomen door Jacob de Jong. Het totale pand had nu weer één eigenaar. Jacob (jr.) heeft z’n hele leven (1929-2001) in het pand gewoond. Nadat de vrouw van Jacob de Jong, Semien Beijaard, in 2003 is overleden, is het pand eigendom geworden van hun zoon Joop de Jong. Het pand is inmiddels 120 jaar in eigendom van de familie de Jong!
Het pand gezien vanaf de Kardinaal de Jongweg. Het jaartal 1771 is goed te zien. Het pand achter de houten lantaren paal is afgebroken. Daar staat inmiddels een nieuw pand. Achter de vrouw met kind is een openstaand raam van de bakkerij te zien. De foto is omstreeks 1958 gemaakt.
Functies
De woning die in 1771 werd gebouwd werd aanvankelijk in twee gedeelten bewoond. Er bevonden zich twee kelders in de woning en er was sprake van een dubbele bedstee (2x2). Toen Jan Jans de Jong woning betrok werd de hele woning zijn eigendom en woonde hij alleen met z’n gezin in het hele huis. Omdat hij bakker was werd de hal aan de zuidzijde omgebouwd tot een winkel waar roggebrood werd verkocht. De belangrijkste verdienste van de bakkerij bestond uit het zogenaamde “metbakken” waarbij tussen de boer en de verbouwer van rogge, van te voren een afspraak werd gemaakt, over het aanleveren van rogge en het deel wat de boer daarna als brood weer terug ontving. De bekendste verdeling was dat van twee gebakken roggebroden er één naar de bakker ging, het andere brood was bestemd voor de verbouwer van de rogge. Soms waren er andere afspraken waardoor de verbouwer van graan een vierde part ontving. De administratie werd bijgehouden op kerfstokken.
Waarschijnlijk is de aanbouw van de bakkerij zoals deze door Andries Sipkes in 1881 is uitgevoerd, omstreeks 1905 gewijzigd. De oude boerderij is omstreeks 1894 gebouwd. De buitenmuren van deze boerderij zijn nog gedeeltelijk zichtbaar in het pand. Duidelijk waarneembaar is dat er een verbinding is gemaakt tussen de buitenmuren van de woning en de buitenmuur van de boerderij. Tussen de woning en de boerderij was de bakkerij gesitueerd. Het aanvankelijk losse aanbouwsel werd onderdeel van de boerderij. Dit tussengedeelte is vanaf 1880, ruim honderd jaar als bakkerij gebruikt.
Links de bakkerij zoals deze vanaf 1880 tot 1993 in gebruik is geweest. De vensters kijken uit op de Kardinaal de Jongweg. Links op de foto is een deur naar de woning zichtbaar. Deze is in 1960 dichtgemetseld.
Rechts de winkelfunctie zoals deze in het woonhuis (commandeurswoning) werd vervuld. Op de achterzijde de schappen met roggebroden. Rechts is de betegeling van de hal te zien. Deze is nog in de oorspronkelijke staat in de hal aanwezig.
Het zuidelijke gedeelte van de boerenschuur was tot 1939 een los staande schuur. In 1939 zijn zowel de voormalige boerderij, de losse schuur en de bakkerij onder een kap gebracht. Tot 1970 is de boerderijfunctie uitgevoerd. Op verzoek van de gemeente, en in het kader van het gemeentelijk beleid om boerderijen vanuit het dorp te verplaatsen, is deze beroepsfunctie vervallen. Wel is de schuur nadien altijd in gebruik gebleven als “schapenschuur”. Tot 1993 was de bakkerij in gebruik..
Tot zover dit artikel over dit historisch huis, Meinte en Siard Bonthuis.
Met dank aan Joop de Jong en de fam. Borsch.