Hiske Feddes, vroedvrouw op Ameland

11-11-2013 08:40

Door Han Spruyt

Hiske Feddes wordt op 8 oktober 1804 te Leeuwarden geboren. Zij is een dochter van Fedde Jans en Aaltje Ruurds. De namen van de ouders geven aan dat zij slechts van patroniemen gebruik maakten en nog geen achternaam bezigden. Hoe haar jeugd er heeft uitgezien, kunnen we ons voorstellen. Haar ouders waren eenvoudige werklieden en waarschijnlijk slachtoffer van de enorme armoede onder vooral de Friese bevolking in die periode. Op 7 mei 1826 trouwt dienstmeid Hiske met Dirk Pijtters Molenberg. In 1827 en 1829 krijgen Hiske en Dirk een zoon. Na de geboorte van haar laatste kind, bekwaamt Hiske zich in de verloskunde. Op 30 november 1830 slaagt zij te Leeuwarden voor het door haar afgelegde examen verloskunde.

 

Vooral op het platteland en bij de armere bevolkingsgroepen bestond er een tekort aan goed opgeleide vroedvrouwen. Samen met de slechte hygiënische omstandigheden, een in sommige streken grote armoede en slechte huisvesting, leidde dit in de negentiende eeuw tot een hoge kindersterfte. Om deze hoge mortaliteit te verhelpen, werden scholen opgericht waar vroedvrouwen konden worden opgeleid en klaargestoomd voor hun werk te lande. Dit onderricht stond volledig onder de controle van mannelijke geneeskundigen en verliep in vele gevallen volgens een ijzeren discipline. Vroedvrouwen waren volgens de wet de aangewezen personen om te assisteren bij een natuurlijke –en tijdrovende- bevalling en konden daarbij alle mogelijke zorgen verstrekken aan zowel moeder als kind. Vanaf het moment dat er instrumenteel moest worden ingegrepen, werd de bevalling een zaak van de arts.  Vroedvrouwen werden eerst aan klinische scholen en vanaf 1865 aan speciale rijkskweekscholen opgeleid.

Bron: https://www.rosadoc.be/pdf/factsheets/nr45.pdf

 

De in Bolsward woonachtige Hiske wordt, samen met de eveneens in Bolsward wonende Marijke Stoffels de Vries, veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf. De veroordeling betreft bedelarij in de Grietenij Doniawerstal, en wel ten huize van Jacob Hipkes Hepkema, boer wonende te Dijken op 21 december 1839. Na het uitzitten van de gevangenisstraf wordt zij ter heropvoeding naar de Armenkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid te Ommerschans gestuurd. Zij verblijft daar van 12 mei 1840 tot 22 juli 1841. 

 

De Ommerschans is ooit een fortificatie die ter bescherming van de zuidgrenzen van Groningen, Friesland en Drenthe dient. In 1818 richt Johannes van den Bosch de Maatschappij van Weldadigheid op, met als doel om het groeiende aantal paupers, bedelaars, landlopers, vondelingen, wezen, op te voeden tot zedelijkheid en een bestaan te laten opbouwen in zogenaamde landbouwkolonies. Het bedelaarsgesticht Ommerschans komt in 1820 gereed. Centraal staat het hoofdgebouw, een twee verdiepingen tellend kloosterachtig vierkant gebouw met een grote binnenplaats en met blinde buitenmuren. Het gebouw is bedoeld voor 1200-1500 bedelaars, die in dertig zalen van 40 á 50 personen zijn ondergebracht, naar sekse gescheiden. De beloning voor arbeid is nominaal fl. 1.50 per week. Daarvan wordt fl. 1,- ingehouden voor kost en werkkleding. De overige 50 cent wordt uitbetaald in bonnen, die buiten het gesticht geen waarde hebben. Hiervan moet men ook een extra maaltijd kopen, naast de ene warme (slechte) maaltijd per dag die iedereen krijgt. Wie niet in staat is om te werken, wordt gekort op zijn uitkering; wie extra werk kan verzetten, heeft de mogelijkheid om meer dan fl. 1.50 te verdienen. Wie op deze wijze meer dan fl. 25,- heeft weten te sparen kan in aanmerking komen om ontslagen te worden uit het gesticht. Met de beoogde zedelijke verheffing is het droevig gesteld: het aangebrachte hek tussen de mannen- en vrouwenverblijven, ook echtparen zijn van elkaar gescheiden, heeft geen enkel effect, volgens bezoekers van het gesticht zijn de meeste meisjes en vrouwen zwanger. In 1823 looft de overheid een premie van fl. 40,- uit voor iedere “bedelaar” die naar de schans wordt gezonden. Vanaf die tijd zit het gesticht tjokvol, meer dan 2000 mensen verblijven er dan.

Bron: https://www.deommerschans.nl/

 

Hiskes verblijf in Ommerschans is zonder overdrijving een bijzonder, zware straf voor een vergrijp waarover we heden ten dage onze schouders zouden ophalen. De destijds door de overheid uitgeloofde premie van fl. 40,- zal er ongetwijfeld toe hebben bijgedragen dat zij tot het verblijf te Ommerschans werd veroordeeld. Tijdens haar verblijf overlijdt haar man, dus als zij vrij komt is ze weduwe. Op zondag 26 februari 1843 hertrouwt Hiske met de 40-jarige oud-militair Tjibbe Broers Knevelman. Na herhaalde oproepen door het Gemeentebestuur van Ameland, aanvaard Hiske voor een traktement van fl. 150,- per jaar, de functie van vroedvrouw te Nes in het voorjaar van 1859.

 

 

Zij vestigt zich te Nes en verzorgt vanuit dat dorp bevallingen in Nes en Buren. Vooral voor echtgenotes van de toen veelvuldig aldaar wonende zeelieden doet zij aangifte van de geboorten. Op 4 november verzoekt Hiske om verhoging van de jaarwedde aan provinciale staten. De kosten van levensonderhoud zijn blijkbaar ook in die tijd aan inflatie onderhevig. Op 24 februari 1873 doet ze voor het eerst aangifte van de geboorte van een in Ballum geboren kind. Later volgen er vele.

 

Dit is een overzicht van de 208 geboorteaangiftes die door Hiske Feddes gedaan zijn. In werkelijkheid heeft Hiske meer dan 208 bevallingen bijgestaan.

 

Van de in totaal 208 kinderen waarvan Hiske Feddes aangifte deed, zijn er 62 in Ballum geboren. De meeste vaders waren zeeman, maar ook landbouwers waren blijkbaar op de hoogte van haar goede vroedvrouwendiensten. Opvallend is dat er in de periode dat Hiske als vroedvrouw werkzaam was, een behoorlijk aantal buitenechtelijke geboorten plaatsvonden. In de periode 1859-1882 geeft ze acht buitenechtelijk verwekte kinderen aan. Ook het aantal door haar aangegeven tweelingen, zes in het getal, vind ik hoog. Op dinsdag 30 november 1880 viert Hiske haar vijftig jarig jubileum als vroedvrouw. Zij is dan al 76 jaren oud.

 

 

Vanaf vrijdag 16 juni 1882 verschijnen er weer oproepen in de Leeuwarder Courant die opvolgers van Hiske oproepen. Het Amelander Gemeentebestuur heeft er ditmaal fl. 200,-- voor over om Hiske vervangen te krijgen. Blijkbaar kost het moeite om een vroedvrouw of –meester te krijgen, want de Gemeente Ameland zet nog diverse andere advertenties. De geboden jaarwedde gaat omhoog van die armzalige twee honderd gulden in juni 1882 tot drie honderd vijftig gulden per jaar in 30 juli 1883.

 

 

Het laatste door Hiske Feddes aangegeven kind is Hendrika. Hendrika Jellema wordt op de 1 juli 1882 in Nes geboren. Het kind heeft geen bekende vader. Hiske Feddes stopt met haar werkzame leven en leeft toch nog zes jaren verder. Zij overlijdt op dinsdag vier december 1888 te Nes, ruim 84 jaren oud.