Hoe de Spanjaarden op Ameland kwamen
Tijdens de Spaanse Burgeroorlog verbleven aanhangers van Franco op Ameland. Dat is wel bekend. Maar hoe kwamen ze hier en wat deden ze om de tijd door te komen? Op die vragen gaf Cor Faber uitgebreid antwoord op de laatste Ouwe Pôlle-avond van deze winter. Met 45 bezoekers van de zaal van De Toel goed gevuld. Helemaal de laatste bijeenkomst is het niet, want op 23 mei heeft in het Natuurcentrum in Nes de presentatie van het Canon van Ameland plaats.
Het waren roerige tijden in de jaren dertig van de vorige eeuw in Spanje. Er was een grote tweedeling tussen arm en rijk. De burgers moesten 16 uur per dag werken voor een hongerloontje, ze hadden simpelweg geen tijd om in opstand te komen tegen de elite. Totdat ze hulp kregen van de Sovjetunie van Stalin. Russische infiltranten hielpen de armen een handje. Landeigenaren werden vermoord en kerken in brand gestoken. Er ontstond een puinhoop waaruit in 1931 een republiek voort kwam. Spanje werd een land met vrije verkiezingen en een linkse regering. Althans, dat was de bedoeling. Maar toen kwam de elite in verzet. Zo kreeg je aan de ene kant de wettige regering (de republikeinen) die tegenover de opstandelingen (de nationalisten onder leiding van Franco) aan de andere zijde stonden.
Franco
Francisco Franco liet al in 1920 van zich horen met de oprichting van een Spaans vreemdelingenlegioen. In 1934 sloeg hij een mijnopstand hardhandig neer met 1200 tot 2000 doden tot gevolg. Twee jaar later kreeg hij Hitler en Mussolini op zijn hand. Het was daarom des te opmerkelijker dat even later veel Europese landen een non-interventiepact sloten, dat met ondertekend werd door Duitsland en Italië. Toch deden de andere landen mee, uit vrees voor Hitler, terwijl die al volop in Spanje actief was. De aanval op 26 april 1937 door Duitse en Italiaanse vliegtuigen op het stadje Guernica (bekend van het schilderij van Picasso) kostte zo’n 2000 mensen het leven. “De Tweede Wereldoorlog is eigenlijk in Spanje begonnen”, stelt Faber.
Naar Ameland
Ondertussen waren in Spanje de republikeinen aan de winnende hand, mede dankzij de steun van internationale brigades. Vanuit Nederland trokken 650 soldaten naar Spanje om de wapens op te nemen tegen Franco. Diens aanhangers kwamen in het nauw. Zij belandden in de gevangenis of werden vermoord. Anderen sloegen op de vlucht en zochten veiligheid in ambassades. In de ambassade van Nederland schuilden 150 nationalisten. Die situatie werd onhoudbaar door voedselgebrek en slechte hygiëne. Daarom werd besloten ze over te plaatsen naar Nederland. Met de boot gingen ze van Valencia naar Marseille en van daar met de trein naar Roosendaal, waar ze op 30 maart 1937 aankwamen. Ze werden gehuisvest op diverse locaties in het zuiden van het land en moesten beloven dat ze niet terug zouden gaan naar Spanje, omdat daarmee de neutraliteit van Nederland in het geding zou komen. Toen vijf Spanjaarden probeerden te vluchten (vier werden gepakt, de vijfde ontsnapte) stelde aartsbisschop Jan de Jong, de latere kardinaal, voor de Spanjaarden over te brengen naar zijn geboortegrond: Ameland was een eiland en daar konden ze niet zo gemakkelijk weg komen. Zo arriveerden op 11 juni 1937 4 Spanjaarden op Ameland. Zij werden gehuisvest in hotel De Boer, het huidige hotel De Jong. Twee Spanjaarden kregen onderdak in pension Metz, waar tegenwoordig de Konditorei van bakkerij De Jong is gevestigd; zij kregen een speciale behandeling want zij waren leden van het Spaanse koninklijk huis.
De Spanjaarden zaten de Amelanders niet in de weg. “Ze hadden geen last van elkaar, het waren een soort toeristen en ze brachten geld mee”, verklaart Faber de goede verhouding. De Spanjaarden verdreven de tijd met kaarten, biljarten en een potje voetbal tegen Geel Wit. Ze waagden zich ook op de schaats, maar dat was geen succes.
Annelies
Er was ook een amoureuze verbondenheid. Er bloeide een romance tussen Pedro Rodriguez de Quevedo en Riemke (Riek) de Haan. Dit resulteerde in de geboorte van Annelies. Pedro kreeg zijn dochter echter nooit te zien. Op 1 januari 1939 was het duidelijk dat Franco de oorlog had gewonnen en konden de Spaanse vluchtelingen terugkeren. Op 13 februari, werden ze uitgezwaaid door de Amelanders. Rika bleef alleen achter. Zonder vriend, maar wel zwanger. Die schande was te veel voor de familie. In de zomer van 1939 kreeg ze in het grootste geheim een dochtertje, in een huis voor ongehuwde moeders in Utrecht. Twee jaar later haalde ze haar dochter weer op en nam ze haar mee naar Ameland. In Spanje kreeg Pedro nog twee dochters. Annelies ontmoette haar halfzusters in 2005.
Meer ontdekken over de Amelander cultuur en historie? Word vriend van stichting De Ouwe Pôlle>>>
Reconstructie van Spanjaarden op Ameland
10-06-1937 Leeuwarder Courant. Gisteren zijn vier Spanjaarden (drie advocaten en een student) overgebracht naar Ameland. Ze werden ontvangen door de burgemeester en ondergebracht in pension Metz. Nieuwsblad van het Noorden van 11-06-1937 meldt dat het er vijf zijn.
11-06-1937 Leeuwarder Courant. Zij maakten deel uit van een groep van vijf mannen die naar Duitsland gevlucht waren, maar op één na waren opgepakt.
11-06-1937 Het Volksdagblad. Naar aanleiding van de vluchtpoging van vier Franco-aanhangers zijn deze vier en nog een aantal waarvan men de kans groot achtte dat deze zouden vluchten, op Ameland geïnterneerd.
12-06-1937 Het Vaderland. Nog 2 Spanjaarden naar Ameland overgebracht, kwamen om 10:53 uit Eindhoven met de trein in Leeuwarden en onder geleiding van Marechaussee naar Holwerd en vandaar naar Ameland. Ook ondergebracht in pension Metz.
17-06-1937 Leeuwarder Nieuwsblad. Zes Spanjaarden zitten nu op Ameland. Ze mogen zich daar vrij bewegen, maar niet weg van het eiland. Omliggende eilanden en gemeenten ingelicht. Verblijven voorlopig in een katholiek pension dat nog geen gasten had. Er is nog wel gesteggel over wie het gaat betalen.
22-10-1937 Nieuwsblad van Friesland. Zeven Spaanse vluchtelingen verlaten Ameland onder geleide van Marechaussee in burger. Gingen deels naar Utrecht (2), deels naar Groningen (4). Zie ook Leeuwarder Courant 12-11-1937.
08-04-1938 De Maasbode. Plannen om teruggekeerde Spanjaarden op Ameland te interneren.
12-04-1938 Leeuwarder Courant. Gister werden vier van de vijf in het Huis van Bewaring in Den Haag vastgehouden Spanjaarden naar Ameland overgebracht onder geleide van drie rechercheurs. De vijfde bleef achter wegens ziekte (Bredasche Courant 13-04-1938).
12-04-1938 Nieuwe Harlinger Courant. Vier Spanjaarden op Ameland aangekomen, ontvangen door Bolomey, verblijven in een pension in Nes, moeten zich drie keer per dag melden bij de burgemeester.
20-05-1938 De Avondpost. Voor de tweede maal zijn vier Spanjaarden ontsnapt. Het gaat om Dopico, Villesante, Pool en Cimarra. De eerste drie waren ook al betrokken bij een poging in juni 1937 en waren toen enige tijd op Ameland geïnterneerd geweest, maar hadden het eiland later weer verlaten.
Reconstructie: op 30 maart kwamen 75 Spanjaarden in Nederland aan. In de zomer van 1937 vluchtten er vier naar Duitsland, doch zij werden gepakt en naar Ameland gebracht waar ze later weer weggingen. Op 30 november vroeg een Kamerlid naar de verblijfplaats van de vluchtelingen en toen bleken er 15 zoek. Daarop zijn de overgebleven 53 vluchtelingen geïnterneerd in diverse huizen van bewaring en op 9 december overgebracht naar de Citadelkazerne in Gorinchem. Op 23 maart kwamen 5 gevluchten met een vrachtschip aan in Vlissingen. Zaten nog even in een hotel in Bennekom, maar kregen daarna weer wat meer vrijheid. De groep in Den Haag (24 man van wie er 18 in het Kolpingshuis verbleven) moest zich op elke maandag melden. Woensdag zijn zij gevlucht.
01-06-1938 De Avondpost. Als reactie op de ontsnapping van vier Spanjaarden zal nu een groep van ca. 30 Spanjaarden naar Ameland worden overgebracht waar zij bewaakt zullen worden door een detachement van de Rijksveldwacht. Dit betreft uitsluitend ongehuwde mannen.
03-06-1938 Dragtster Courant. De Spanjaarden voor Ameland kwamen om 13:00 uur in Holwerd aan en zijn 13:15 met de boot naar Ameland vertrokken.
20-06-1938 Nieuwsblad van Friesland. Op 17 juni scheerde een vliegtuig vlak over Ameland en dropte vlakbij de tent van de Spaanse vluchtelingen een pakket. Dit werd door een oud-politieman in beslag genomen en overgedragen aan de veldwachter. Toen bleek dat er alleen maar levensmiddelen en snoep in zaten, is het pak overgedragen aan de Spanjaarden. Het was onbekend wie dit geregeld heeft.
24-06-1938 Leeuwarder Courant. Opnieuw ongehuwde Spanjaard uit het Zuiden des lands overgebracht naar Ameland. Totaal zijn er daar nu 32.
09-08-1938 Bildtsche Courant. VV St Anna uit De Bilt naar Ameland voor een vriendschappelijke wedstrijd. Tegenstanders stelden echter 4 Spanjaarden, 4 vakantiegangers en 3 Amelanders op. Helemaal in de tweede helft schitterde een Spanjaard (kleine bruine midvoor) waardoor het 11-3 werd. De Bildtkers waren er niet tegenop gewassen.
10-08-1938 Leeuwarder Courant. Amelander G.A. uit Nes beledigde de Spanjaarden – die niemand kwaad doen- vooral als hij dronken was. Is opgepakt en in Leeuwarden ingesloten.
23-08-1938 Het Volksdagblad. Beklaagt zich over de behandeling van Duitse antifascisten in vergelijking tot de Franco-fascisten die in de watten worden gelegd op Ameland.
09-02-1939 Nieuwe Tilburgsche Courant. Spanjaarden krijgen eerdaags hun paspoort en mogen weer terug naar hun vaderland. De Tijd 10-02-1939 meldt dat ook het goede gedrag op Ameland positief heeft ingewerkt op dit besluit.
13-02-1939 Leeuwarden Courant. Vandaag zijn de Spanjaarden van Ameland vertrokken. Ze werden door vele Amelanders uitgeleide gedaan.