Hoe staat het Amelands ervoor?

In oktober 2017 was een studiebijeenkomst voor de Friese streektalen georganiseerd. Het doel van die bijeenkomst was de behoeftes en noden van de Friese streektalen voor de Nederlandse Taalunie in kaart brengen. De Fryske Akademy heeft daar onderzoek naar gedaan en kwam onlangs met de resultaten. In het onderzoeksrapport wordt het Amelands ook beschreven. Per Friese streektaal werd gekeken wat de behoeftes zijn. In dit artikel staan de belangrijkste uitkomsten en aanbevelingen van het onderzoek.

Door Jacob Roep

Het onderzoek

Het rapport biedt onder andere een beschrijving van de contactvariëteiten in Friesland en een overzicht van de gebruikers, bestaande bronnen en basismaterialen en van partijen en organisaties die met contactvariëteiten bezig zijn. Daarnaast geeft het rapport een aanzet tot een eerste documentatie-, onderzoeks- en ontwikkelingsagenda.

De contactvariëteiten die in het rapport worden bestudeerd zijn: het Stadsfries (van Bolsward, Dokkum, Franeker, Harlingen, Heerenveen, Kollum, Leeuwarden, Sneek en Stavoren), het Bildts, het Amelands, het Midslands (Terschelling) en het Zuid-Lauwerslands.

Uitkomsten

Wat betreft het beheersingsniveau van het Amelands baseert het rapport zich op een streektalenonderzoek uit 2014 waarbij ruim 80% van de Amelanders het dialect zou spreken en bijna 100% dit zou verstaan. Verder zou rond de 60% van de Amelanders het kunnen lezen en bijna 20% het kunnen schrijven. Dit laatste geeft aan dat het Amelands vooral een spreektaal is en geen sterkte schriftelijke cultuur kent. Het Amelands is ook niet geïnstitutionaliseerd. Het Amelands speelt wel een rol in sommige Amelander lieden en bij de toneelvereniging ‘Nut en Genoegen’ maar er zou veel meer met het Amelands gedaan kunnen worden. De gemeente zou dit kunnen stimuleren. Tevens wordt in het rapport het heemkundeproject ‘Op avontuur op Ameland’ vermeld aangezien het Amelands daarin ook wordt behandeld.

Het recent verschenen Groat Amelander Woa’deboek is een belangrijk naslagwerk voor het Amelands. Het zou een uitkomst zijn als dit woordenboek digitaal wordt ontsloten. Op die manier zou het Amelands schrijven gestimuleerd kunnen worden. Er is geen officiële of gangbare spelling voor het Amelands. Vaak wordt daarvoor het Woa’deboek geraadpleegd.

Toekomstig onderzoek zou zich kunnen richten op processen van taalverlies en taalverandering in het hedendaagse Amelands en ook het ontstaan van het Amelands als Fries-Nederlandse contactvariëteit. Dergelijk onderzoek is tot nu toe vooral naar het Stadsfries gedaan, maar het Amelands, dat meer Friese kenmerken heeft, zou hier zeker een aanvullend licht op kunnen doen schijnen.  

Tot slot staat in het rapport dat een zwakte van het Amelands op dit moment een gebrek aan kennis op het eiland is. Idealiter zouden een aantal personen die bij het onderwijs betrokken zijn zich verder moeten bekwamen in de kennis van het Amelands.

Aanbevelingen

Dit zijn de belangrijkste aanbevelingen van de onderzoekers:

• Er zou een digitaal portaal moeten komen dat alle informatie (taalkundig, taalsociologisch, wetgeving, contactinformatie, ondersteuning, goede praktijkvoorbeelden, enz.) samenbrengt en toegankelijk maakt voor de verschillende doelgroepen.
• De gemeenschap zelf moet het portaal dragen en uitvoeren, maar de overheid dient opstart te stimuleren.
• De grootste behoeften zijn: taalmateriaal voor jonge kinderen en materiaal voor medewerkers in de ouderenzorg.
• Er zou een professionele streektaalconsulent voor de contactvariëteiten moeten komen die een aantal coördinerende en faciliterende taken heeft.

Het volledige onderzoeksrapport vindt u op de website van de Fryske Akademy.

Drietalenbeleid Kardinaal de Jongschool

Op de Kardinaal de Jongschool wordt dit schooljaar als pilot een drietalenbeleid gevoerd. Dit betekent dat de scholieren en leerkrachten afwisselend Nederlands, Amelands en Engels op school spreken. Dit op initiatief van taalcoördinator en leerkracht Jan de Jong. Hiervoor had Jan contact met het 3TS-netwerk waaraan drietalige scholen in Friesland deelnemen. Eerder bezocht Jan zo’n school in Holwerd waar Fries, Nederlands en Engels wordt gesproken.

Op de Kardinaal de Jongschool zijn al voorlichtingen aan de ouders en leerkrachten gegeven. De school heeft een leeskist met instructies ontvangen hoe het drietalenbeleid kan worden geïmplementeerd. Op vaste dagdelen wordt op school een andere taal gesproken. De scholieren komen spelenderwijs met de talen in aanraking. Het wordt ze dus niet opgelegd. Meertaligheid past goed bij de vaardigheden van deze eeuw (zgn. 21st century skills) en draagt bij aan de ontwikkeling van een kind. Ook wordt op die manier een positieve taalattitude aangeleerd. Als de pilot een succes wordt, hoopt de school hiermee door te gaan. Inmiddels is er subsidie via de Fryske Akademy aangevraagd.

In navolging van de Kardinaal de Jongschool zouden andere scholen op Ameland een drietalenbeleid kunnen voeren. Het is belangrijk dat hiervoor voldoende draagvlak onder de leerkrachten is. Zij moeten dit beleid uitvoeren en uitdragen.