Over IJnses en dergelijke

24-01-2018 10:25

Een schatkist en een grote eikenhouten kast

Als klein kind kwam ik dagelijks bij opa en oma De Wind, niet verwonderlijk, ze woonden namelijk aan de overkant. In de woonkamer lag gele vloerbedekking en elke dag van vroeg tot laat klonk Radio Noord-Holland door de ether. Ook rook het altijd heerlijk in huis, oma stond namelijk in de familie bekend als een goede kok.

In het huis waren echter bijzondere dingen te vinden waaraan ik me uren kon vergapen. In de eerste plaats ‘’de schatkist’’. Eigenlijk gewoon een loden kist waarvan het sleuteltje altijd lag verstopt in oma haar medicijnkastje en waarvan alleen wij drieën de bergplaats kenden. In die schatkist zaten niet zoals een kind een schatkist voorstelt: goud en kostbare juwelen, nee, juist nog veel mooier! De kist was gevuld met oude foto’s en voorwerpen. Voor mij persoonlijk de ideale schat!

Nu was er behalve ‘’de schatkist’’ ook nog een grote eikenhouten kast die in de woonkamer van opa en oma stond. Deze kast was ook gevuld met oude voorwerpen. Er stond zelfs een weckpot met stoofperen in die ooit was gevuld door opa’s moeder. Eén van de voorwerpen in de kast die ik pas na jaren vond was een klein rond doosje met daarin een bronzen medaille. Geen sportmedaille of een oud aandenken aan de avondvierdaagse, het was een reddingsmedaille uit 1865 die was uitgereikt aan een zekere ‘’IJ. de Jong’’. Een naam die me overigens niet bekend voorkwam. Opa kende de naam verder ook niet en had geen benul van wie die kon zijn.

Deze medaille bleek het begin van een zoektocht naar de herkomst van een naam die voor mij zo vanzelfsprekend was: IJnse.

 

Door Jesse Wiegersma

De voor- en achterkant van de mysterieuze medaille van IJ. de Jong uit 1865.

Opa

De eerste IJnse die ik kende was natuurlijk mijn eigen opa, een man waar ik zeer op gesteld was! Mijn opa wist erg veel over onze familiegeschiedenis, alleen vaak niet zo gedetailleerd en hij had soms moeite om verbanden tussen verschillende zaken te leggen. Mijn oma wist in dit geval maar weinig over haar eigen familiegeschiedenis, alleen over haar grootouders wist ze zich kleine dingen te herinneren maar verder kwam ze eigenlijk niet.

Dat mijn opa naar zijn grootvader was genoemd wist ik ook al vroeg. Als ik het over zijn grootouders had sprak ik altijd over: ‘’Opa en Opoe de Wind’’ of over ‘’Oude IJnse’’ (mijn tantes uit Landsmeer spraken altijd over ‘’Klein opaatje’’ ). Als het over opa zijn ouders ging, sprak ik over ‘’Opa en Oma de Wind’’ of ‘’Opa Willem en Oma Bertha’’. Ik hoop dat u me voor zover nog kunt volgen.

 

Oude IJnse

Oude IJnse de Wind werd op 24-07-1879 geboren te Hollum, als zoon van IJsbrand Eiberts de Wind en Grietje IJnsen de Jong. Zijn vader was afkomstig uit de Sint Jacobiparochie en was zeeman van beroep. Zijn moeder Grietje was afkomstig uit Hollum.

Hij trouwde op 28-04-1904 te Hollum met Antje Cornelis de Boer, dochter van Cornelis Cornelis de Boer en Aukje Pieters IJnsen. Antje bracht haar jeugd door bij haar kinderloze oom en tante in Herberg de Zwaan in Hollum.

Samen kregen IJnse en Antje vijf kinderen:

• Grietje de Wind, geb.: 08-01-1905 te Hollum, overl: 02-09-1988 te Hollum. Zij was werkzaam als handwerkonderwijzeres op de Openbare school in Hollum. (Zij was beter bekend als Juffrouw de Wind).
• Aukje de Wind, geb.: 08-08-1906 te Hollum, overl: 26-12-1967 te Diemen. Zij trouwde in 1931 in Den Haag met Sjoerd Ponne.
• Willem de Wind, geb.: 07-11-1907 te Hollum, overl: 03-09-1974 te Den Dolder. Hij trouwde op: 19-11-1931 met Alberdina van Alphen in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Van beroep: bakker. (Hij was de vader van mijn opa).
• IJsbrand de Wind, geb.: 08-03-1911 te Hollum, overl: 11-01-1984 te Hollum. Hij trouwde op: 01-05-1940 met Christina Maria Redelaar. Van beroep: bankdirecteur.
• Cornelia de Wind, geb.: 10-08-1916 te Hollum, overl: 10-03-1994 te Leiden. Zij trouwde op: 25-04-1946 met Wieger Bloem. Na zijn dood hertrouwde ze met Piet Fontijn. Zij was van beroep: verpleegster

Opa vertelde regelmatig over oude IJnse. Volgens hem was het een erg lieve man die graag tuinierde en regelmatig brieven schreef naar zijn kleinkinderen in Amsterdam, waarin hij altijd vol belangstelling naar de kleinkinderen vroeg hoe het hen op school verging. Het enige minpunt van oude IJnse was dat hij in zijn jonge jaren nogal vaak te diep in het glaasje keek en daardoor de in leen gegeven ‘’Herberg de Zwaan’’ kwijtraakte. Opa kon altijd vol trots vertellen dat op het uithangbord van de herberg ooit de naam ‘’de Wind’’ had geprijkt. Later zou ik schets van dit uithangbord cadeau krijgen van oud-eigenaar en vriend van opa: Simon Walthaus.

Links op de foto is Ynze de Wind, dochter Corrie, dochter Grietje, zoon Willem, dochter Aukje, zoon IJsbrand en moeder Antje de Wind-de Boer.

De vrouw met de grote handen

De medaille bracht echter een nieuwe kijk op de zaak, op de medaille stond immers ‘’IJ de Jong’’ met achterop een reddings tafereel. Rond ongeveer dezelfde tijd zag ik een bericht op Facebook, hierop stond een foto van een vrouw in een jurk met op het hoofd een Amelander plooienmuts. Het viel me direct op dat die vrouw wel enorme handen had. Er werd gevraagd wie dit betrof.

Ik liet mij vertellen dat deze vrouw Grietje IJnsen de Jong moest heten en dat ze de moeder was van Oude IJnse de Wind. Hierdoor begon ik verbanden te leggen. Zou hier misschien de naam IJnse vandaan komen? Bij deze vrouw met de grote handen, een vrouw die, als ik de verhalen geloven mag, een erg dominant karakter bezat en die erg belust was op geld. Ik besloot dus daarom maar dat Oude IJnse op zijn vader moest lijken.

Grietje IJnsen de Jong werd op 19-10-1839 geboren in Hollum, als dochter van IJnse Jans de Jong en Ybeltje Cornelis Bakker. Ze kwam die dag samen met haar tweelingbroertje Hidde ter wereld.

Het gezin telde nog drie kinderen:

• Jan IJnsen de Jong, geb.: 15-05-1832 te Hollum, overl: 19-01-1865 aan boord van een schip.
• Cornelis IJnsen de Jong, geb.: 26-12-1833 te Hollum, overl: 21-09-1916 te Hollum. Hij trouwde op 20-05-1863 te Hollum met Aafke Tjerks Bakker.
• Grietje IJnsen de Jong, geb.: 19-10-1839 te Hollum, overl: 29-04-1929 te Hollum. Zij trouwde op 25-06-1866 te Hollum met IJsbrand Eiberts de Wind.
• Hidde IJnsen de Jong, geb.: 19-10-1839 te Hollum, overl: 05-06-1848 te Hollum
• Meintje IJnsen de Jong, geb.: 08-02-1844 te Hollum, overl: 19-04-1931 te Hollum. Zij trouwde op 19-05-1869 te Hollum met Foppe Jans IJnsen

Broertje Hidde zou helaas op de leeftijd van 8 jaar komen te overlijden.

 

De man achter de medaille

IJnse Jans de Jong kwam op 25 december 1808 in Hollum ter wereld als zoon van Jan IJnsen de Jong en Meinke Cornelis Kat. Hij trouwde op 10 september 1829 met Ybeltje Cornelis Bakker, dochter van Cornelis Douwes Bakker en Grietke Pieters de Boer.

IJnse Jans beoefende net als zijn vader en vele andere familieleden het beroep van zeeman. Hij stamde uit een redelijk aanzienlijke familie en toen hij later zijn zoontje de naam Hidde gaf, berustte dit niet op toeval.

Bij moeder Meinke Cornelis Kat en haar echtgenoot in huis was het waar oud-commandeur Hidde Dirks Kat op 17 januari 1824 rond zes uur in de ochtend zijn laatste adem uitblies. Meinke Cornelis Kat was namelijk een oomzegger van Hidde Dirks Kat. Hij was daarmee dus de oudoom van IJnse Jans. Dit verklaart naar alle waarschijnlijkheid dus de naam van zijn derde zoon ’’Hidde IJnsen’’. Van de dood van Hidde Dirks Kat is nog een artikel die Meinke en Jan in de krant lieten plaatsen.

Men kan van IJnse Jans de Jong dus wel stellen dat de zeevaart bij hem in het bloed zat. Hij heeft tijdens de vele tochten over de Noordzee deelgenomen aan een reddingsactie en werd daarvoor door de Zuid-Hollandsche Reddingsmaatschappij onderscheiden met een bronzen medaille.

IJnse overleed op 09 juli 1874 te Hollum. Zijn vrouw Ybeltje overleefde hem zestien jaar. Haar leven eindigde op 27 augustus 1890, eveneens in Hollum.

 

De naam leeft voort

Het is zeer waarschijnlijk dat de vader van Jan IJnsen de Jong (echtgenoot van Meinke Cornelis Kat) ook IJnse geheten moet hebben. Dit verklaart immers het patroniem ‘’IJnse’’. De naam IJnse zou na IJnse Jans de Jong in drie families doorgegeven worden:

• Cornelis IJnsen de Jong (echtgenoot van Aafke Tjerks Bakker) zou één van zijn zonen ook IJnse noemen, deze IJnse Cornelis zou later o.a. de grootvader worden van Hannes de Jong, die trouwde met Janke de Boer.
• Grietje IJnsen de Jong (echtgenote van IJsbrand Eiberts de Wind) noemde haar tweede zoon IJnse. Zo kwam die naam dus in de familie de Wind terecht.
• Meintje IJnsen de Jong (echtgenote van Foppe Jans IJnsen) noemde haar zoon ook IJnse. Zo kwam de naam ook in de IJnsen familie terecht.

De appel valt niet ver van de boom

Kleinzoon IJnse de Wind ging uiteindelijk na zijn mislukte ‘’Zwaan avontuur’’ ook naar zee. Hierdoor zou hij later na een val in een scheepsruim zijn hele leven mank blijven lopen. Met het schip de Hollandia voer hij onder meer naar New York. Zijn monsterboekje en scheepspapieren zijn nog steeds bezit van de familie.

Mijn opa verkoos het echter niet om naar zee te gaan. Na van de ambachtsschool te zijn gestuurd en een jaar als groenteboer te hebben gewerkt, kwam hij uiteindelijk in de stratenmakerij terecht. Later zou hij het nog schoppen tot opzichter bij de Gemeente Zaanstad. Na met de vut te zijn gegaan, ging zijn droom eindelijk in vervulling: hij verhuisde in 1997 naar zijn geliefde Ameland. Op 15 september 2015 kwam er onverwacht een eind aan het leven van mijn opa.

Een laatste anekdote over de naam IJnse rest mij nog:

Bij de geboorte van zijn zoon was besloten dat één enkele naam wel genoeg was voor de nieuwe de Winden telg echter bij het aangeven kon opa de drang niet weerstaan en plaatste de naam IJnse alsnog achter de naam van zijn zoon. Bij thuiskomst stelde mijn oma daarop een ultimatum om wanneer het volgende kind een meisje zou worden, haar naam achter de voornaam zou komen te staan. En zo geschiedde het dat mijn moeder als tweede naam Paulina kreeg. Een naam die overigens ook al generaties lang meegaat.

Dit was een heel verhaal over ‘IJnses en dergelijke…’ Ik hoop dat alles een beetje duidelijk is.

U kunt zeggen van de IJnses wat u wilt, één ding staat vast. Ik ben trots op ze!