Scheepsportretten van de familie Nagtegaal

Vorig jaar werd een schilderij met het schip ‘De Drie Tal Handelaars’ in Amsterdam geveild. Volgens de beschrijving was dit schilderij door de Amelander Hendrik Jans Nagtegaal (1750-<1818) gemaakt. Uit onderzoek blijkt dat deze voormalige schipper meer schilderijen van schepen heeft gemaakt. Niet geheel toevallig voeren op die schepen ook Amelander schippers. Zijn neef Jan Barends Nagtegaal (1780-1864) heeft ook twee tekeningen van schepen gemaakt. Door vererving binnen de familie Nagtegaal zijn deze scheepsportretten nog steeds op Ameland. In totaal zijn nu meer dan 10 scheepsportretten bekend. Mogelijk bevinden zich nog meer schilderijen van de familie Nagtegaal op Ameland of aan de wal. In dit artikel gaan we een aantal schilderijen bespreken. Er is informatie over de schepen, de schippers en de Amelander schilders gevonden.

Door Jacob S. Roep

‘De Drie Tal Handelaars’

Op het schilderij van ‘De Drie Tal Handelaars’ heeft stichting ‘De Ouwe Pôlle Ameland’ ook geboden. Het is een prachtig aandenken aan de Gouden Eeuw van Ameland. Helaas, is het schilderij uiteindelijk door het Scheepvaartmuseum in Amsterdam gekocht. Van Hendrik Jans Nagtegaal hadden ze daar nog nooit gehoord, lieten ze per mail weten. De tekening van het schip 'De Drietal Handelaars' was tot de veiling nog onbekend op Ameland. Na wat speurwerk op internet blijkt dat het schip tussen 1787 en 1789 voer op Oost-Indië (VOC). In dat laatste jaar was Cornelis de Vries de kapitein. Het schip was onderweg naar Ceylon maar raakte bij Kaap de Goede Hoop vast aan de grond waarna het schip niet meer is uitgevaren. Later is het bij Batavia vergaan.

Het schip ‘De Drie Tal Handelaars’ getekend door Hendrik Jans Nagtegaal in 1789

Hendrik Jans Nagtegaal was de oudoom van Eduard Douwes Dekker (beter bekend als de beroemde schrijver Multatuli). Op 'Het Drietal Handelaars' voer ook de schipper Barend G. Cuyp. Barend zijn vrouw was Trijntje Kempes van der Laag en zij was een volle nicht van Hendrik. Vandaar dat Hendrik dit schip getekend zal hebben. Barend G. Cuyp zijn grafsteen staat nog op Ameland.

‘De Vrouwe Suzanna’ met Driewes Kempes

De schippers op de andere schepen die Nagtegaal heeft getekend, zijn ook familie van hem. Zo heeft op het schip ‘De Vrouwe Suzanna’ de Amelander walvisvaarder Driewes Kempes (van der Laag) gevaren. De doopsgezinde schippersfamilies Nagtegaal en Van der Laag waren nauw met elkaar verwant. De 'Vrouwe Susanna' is een fluitschip en werd in 1763 gebouwd. Jaren geleden waren van Hendrik Jans Nagtegaal bij de expositie 'De wind in de zeilen' in museum Sorgdrager ook diverse tekeningen te bewonderen.

Het schip ‘Vrouwe Suzanna’

Hollandia’ met Hidde Jans Backer

Ook het hoekenschip 'Hollandia' heeft hij getekend. Dit schip stond onder directie van Thamme Beth Eijsbrands van Amsterdam. Op dit schip voer de Amelander Hidde Jans Bakker. En waarom heeft Hendrik zijn schip getekend? Nou, Hidde was de tweede echtgenoot van de weduwe van Sontvaarder Jan Hendriks Nagtegaal, Haaske of Hester Barends, geboren in juni 1723 te Hollum en overleden aldaar op 28 januari 1807. Zij trouwde voor de tweede maal te Sloterdijk (Amsterdam) op 19 juni 1768 met Hidde Jans Bakker. 

Op basis van gekaapte brieven die via het project Sailing Letters zijn gedigitaliseerd, weten we dat het schip Hollandia op 9 september 1778 door de Engelsen werd gekaapt. Schipper Hidde Jans Backer had een 1/32 part in het schip Hollandia dat in het Kanaal bij Dungeness door de Engelse cutter The Two Brothers uit Dover gekaapt werd. Hij verklaart dat hij 53 jaar oud is en afkomstig uit Wierom 'in West-Friezelandt'. De laatste 7 jaar heeft hij op Ameland gewoond. Wierom is waarschijnlijk Wieringen. Hidde Jans Bakker zou in 1812 op 86-jarige leeftijd overlijden. Hij voer als schipper veel op de Oostzee. Zijn grafsteen staat ook op de begraafplaats te Hollum.

Een zwartwit reproductie van het schip ‘Hollandia’ ook getekend door Hendrik Jans Nagtegaal

Wie was Hendrik Jans Nagtegaal?

Wat verder over Hendrik Jans Nagtegaal bekend is, is dat hij net als de families Van der Laag en Barends, doopsgezind was en in Amsterdam heeft gewoond. Zijn ouders waren Jan Hendriks Nagtegaal en Haaske Barends. Hij trouwde tweemaal:
1. in 1779 te Sloterdijk met Baukje Douwes;
2. in 1784 te Hollum met Trinke Jans (1759, Ballum)
In zijn tweede huwelijk kreeg hij vier kinderen: Cornelis (1789), Jantje (1792), Barend (1794) en Hester (1798). 
Hendrik voer als schipper in 1776 met het schip Vrouw Catharina. En later voer hij op het schip 'De Vrindschap'. Vanaf 1791 voer hij ook op het schip 'De Wisselvalligheid'. Van dit laatste schip is nog een klacht bekend van 4 april 1798: 
"Is geleezen de Requeste van Hendrik Jansen nagtegaal, voerende het Tjalk-Schip de Wisselvalligheid, woonende op Ameland; houdende beklag over de onbevoegheid der Commifen, J. Grond en J. Bax om door den Roedrager A. van Wyke, op den 1 December 1797, zyn Suppliants Schip, te Deventer aan de keten te fluiten, vervolens het roer van het Schip te doen afneemen, en eindelyk naar Hoorn te vervoeren, en den Suppliant met deszelfs Huisvrouw, daardoor totaal ongelukkig te maaken, en zulks onder voorwendzel, dat in deszelfs Schip te Groningen, door den Koopman Isaak van Delden, zoude zyn ingelaaden eene party Teer, die dezelfde uit Noorwegen had ontvangen, en naar Deventer moest vervoerd worden, dan omtrent welkers benaming een erreur door het Convoy te Groningen op het Binnenlands Pasport zoude zyn gecommiteerd, enz."
Al met al is het bijzonder dat deze Amelander de schepen van Amelander schippers heeft vastgelegd. Mogelijk dat via het Sonttolregister en het Amsterdam Stadsarchief meer informatie over Hendrik en de schepen te vinden is.

Tekening van Jan Barends Nagtegaal

Van het onderstaand schip is niet veel informatie. Op de tekening staat ‘De 20 maart 1840 J.B. Nagtegaal’. Het is dus getekend door Jan Barends Nagtegaal (1780-1864). Hij was een oomzegger van eerdergenoemde Hendrik Jans Nagtegaal. Op de vlag staat N40.

Jan Barends Nagtegaal was van beroep meesterbakker en koopman. Hij trouwde in 1804 met Hiltje Pieters. Ze kregen één zoon Barend Jansen Nagtegaal. Zijn nageslacht heeft de portretten geërfd.  

Tekeningen van Teunis Meijndertsz

'Geteekend op Ameland den 7 februarij 1789 door Mijn Teunis Meijndertsz’

Binnen de familie Nagtegaal zijn nog twee tekeningen van schepen van Teunis Meijndertz bewaard gebleven. Van hem is niet veel bekend. Mogelijk was hij in 1776 met de Terschellingse Mari Jans Vetschoen getrouwd. Teunis was vermoedelijk ook schipper.

De overige scheepsportretten kunt u onder dit artikel bekijken. Mocht u ook een scheepsportret hebben of meer over de bovenstaande schepen weten dan kunt dit mailen naar info@amelanderhistorie.nl

Met dank aan Hans Zijlstra, Janke de Boer-Nagtegaal, Theo en Simmie de Boer, Cor en Trijntje de Boer, Barend de Boer, Pieter Jan en Tineke Borsch.