Willem Dieters (1829-1899)

20-03-2019 19:09

Een jaar of drie geleden schreef ik een kort stukje over Willem Dieters, een zeeman, koopman en winkelier te Buren in de periode 1855-1899. De aanleiding was een foto op Amelander Historie waarop een oudere man met een jongere vrouw stond. Het onderschrift gaf aan dat het zou gaan om Willem Dieters en zijn vrouw Yeke Hendriks Mosterman. Hier op reageerde zijn kleinzoon Gerard Dieters vanuit Melbourne (Australië). Hij was stellig in zijn overtuiging dat deze foto niet zijn grootvader betrof. Bovendien betwistte hij het verhaal uit de overlevering dat zijn grootvader zo desolaat was bij de dood van zijn laatste kind dat hij een kist timmerde en het stoffelijk overschot op de kruiwagen naar het kerkhof reed. Zo raakte ik met de inmiddels 90-jarige Gerard Dieters in een uiterst plezierige briefwisseling. Uiteindelijk schreef Gerard een stukje familiegeschiedenis over Willem Dieters. Hieronder vindt u daarvan het resultaat.

Door Anne de Jong

Wilhelmus Dieters, een Groninger op Ameland

Wilhelmus Dieters (zie tekening rechts) was een bekende persoon op Ameland, aangezien hij er een winkel had. Meerdere eilanders deden hun inkopen bij hem.

Oorspronkelijk kwam Wilhelmus niet van Ameland. Hij werd op 13 februari 1829 geboren in Sappemeer als zoon van scheepstimmerman Willem Dieters en diens vrouw Margaretha Halbes Nijhuis. Het gezin verhuisde in 1838 naar Amsterdam. Zijn vader overleed daar in 1846, zijn moeder met zeven kinderen achterlatend.

Toen Wilhelmus negentien werd, vervulde hij zijn dienstplicht in het 2^e regiment infanterie. Zijn stamboek beschrijft hem als een man van 1.62m, met een ovaal gezicht, lang voorhoofd, bruine ogen, een kleine neus en mond, een spitse kin en bruin haar en wenkbrauwen. Na twee jaar training mocht hij met groot verlof en kreeg hij toestemming om zijn vorige beroep weer op te pakken, als matroos in de koopvaardij. Zijn woonplaats was nog steeds Amsterdam.

In de periode maart tot mei 1855 woonde Wilhelmus op Ameland, om daarna weer naar Amsterdam te gaan. Op Ameland was in die tijd een zeevaartschool die zeelieden een gratis opleiding gaf tot stuurman voor de koopvaardij. Die gratis opleiding kan de reden geweest zijn voor een vaderloze matroos uit een groot gezin om naar Ameland te gaan. Mogelijk heeft Wilhelmus zijn latere vrouw ontmoet in de tijd dat hij op het eiland woonde.

In 1857 verhuisde hij definitief naar Ameland, waar hij op 17 december 1857 trouwde met de Amelandse IJeke Hendriks Mosterman. Hij werkte toen als stuurman op de koopvaardij, precies het beroep waar de Amelandse zeevaartschool voor opleidde.

Een bladzijde van een schrift van de zeevaartschool uit 1840. Op de foto hieronder: de lagere school van Nes uit 1878. Op de achtergrond de voormalige zeevaartsschool. Rechts twee zeelui. Het is best mogelijk dat hier Dieters-kinderen tussen zitten. Het geeft een indruk van de toenmalige klederdracht, hoewel iedereen hier natuurlijk op zijn paasbest erbij zit.

Het was een boeiende tijd om op Ameland te wonen. Het toerisme begon op te komen en de eerste badinrichting was kort daarvoor opgericht. Er waren zelfs plannen om het eiland met het vasteland te verbonden met een dam. Veel eilanders waren zeelieden en in Buren woonden meerdere katholieke gezinnen, Wilhelmus’ eigen geloof. Deze factoren hebben vast meegespeeld bij Wilhelmus’ beslissing om zich op Ameland te vestigen.

Wilhelmus kocht diverse stukken grond op Ameland. In 1865 kocht hij drie percelen uit de boedel van zijn overleden schoonvader. In 1868 kocht hij nog een stuk land en in 1881 kocht hij een huis in het dorp Buren.
In 1875 was Willem Dieters kapitein van het Nederlandse schip Speculation. Het schip is verongelukt buiten de kust van Portugal. Hij en zijn bemanning zijn gered door een schip onderweg naar Brazilië. Uit een Frans document blijkt dat daar de schikbreuk werd onderzocht, kapitein Dieters werd vrij verklaard en kon met zijn bemanning terug keren naar Nederland.

Zijn persoonlijke omstandigheden waren minder rooskleurig. Zijn vrouw IJeke Mosterman overleed op 25 januari 1881. Hun vijf kinderen overleden jong, mogelijk aan tuberculose. Op het eiland doet het verhaal de ronde dat hij zo arm was, dat hij toen zijn laatste zoon in 1888 overleed zelf een kist heeft getimmerd en hem op een kruiwagen naar het kerkhof bracht. Dat laat zich echter niet rijmen met het grondbezit, dat toch een zekere welstand suggereert. Dat hij wanhopig was toen zijn laatste kind werd begraven, zal vast op waarheid berusten.

Bidprentjes van Ignatia Mosterman en Willem Dieters

Tien maanden na het overleden van zijn laatste kind, op 22 december 1888, trouwde Wilhelmus met zijn tweede vrouw, IJeke Geerts Brouwer. Zij was een nichtje van zijn eerste vrouw. Samen kregen ze zes kinderen. Zij hadden een winkeltje in het huis dat Wilhelmus in 1881 gekocht had.

Wilhelmus Dieters overleed op Ameland in 1899. Hij liet ruim twee duizend gulden aan bezittingen na, waaronder een huis, meerdere stukken land, meubels, vee, de winkelvoorraad en uitstaand krediet. Vele eilandbewoners hadden zoals de gewoonte was op krediet gekocht en hadden een schuld bij hem. De nalatenschap werd verdeeld tussen zijn vrouw en kinderen.

Tot zover Gerard Dieters.

Dit zijn dus niet Willem Dieters en Yke Hendriks Mosterman, maar mogelijk een Roemer die getrouwd was met een Schaken. Maar het blijft vreemd hoe daar dan de naam Willem Dieters aan gekoppeld is, vooral ook omdat er een zekere gelijkenis is.

Waar woonden ze?

In de bijna 45 jaar dat Willem Dieters op Ameland woonde was zijn woonstede op wat nu de driesprong in Buren is, aan de Strandweg. De omgeving en de bebouwing is nog goed te herkennen. Het was een dubbele woning. Bij de opmaak van het kadaster in 1832 woonde aan de noordkant de weduwe Theunis Kornelis Metz. Aan de Zuidkant Hendrik Leenderts Mosterman (1777-1853). Hij was gehuwd met Ignatia Pieters (Yeke) Beijaard (1786-1874). Dit stel had negen kinderen waarvan het achtste kind Ignatia (Yeke) (1828-1881) huwde met Willem Dieters. Via het tweede kind Martje komen we bij de omvangrijke familie Oud. Trijntje is het zesde kind en zij is de moeder van de tweede vrouw van Willem Dieters. In 1858 komt er bij het kadaster een splitsing van het perceel en is Yeke Hendriks Mosterman eigenaresse van het huis en erf aan de noordkant. Bij haar dood in 1881 wordt Willem Dieters eigenaar. Die komt in 1899 te sterven. In 1905 vertrekt de weduwe Yke Geerts Brouwer met haar kinderen naar Amsterdam. Het huis komt in handen van George Christiaan Kienstra, landbouwer. In 1936 verkoopt hij het huis aan mijn grootvader Anne de Jong. Het staat dan al enkele jaren leeg en er hangt een bordje aan dat het onbewoonbaar verklaard is. Toch zal hij met zijn vrouw Catharina Metz hier nog tot 1975 wonen en een winkeltje houden. In 1990 volgt de gehele afbraak.

In 1984 maakte een familielid Dieters deze tekening van het voormalige familiehuis.

De zuidkant blijft bij de zoon van Hendrik Leenderts Mosterman. Dat is Jan Hendrik (1816-1901). Hij was boerenknecht, landbouwer en van 1875 tot 1894 opziener bij de Boerestand in Buren. Uit zijn tweede huwelijk met Janke Jacobs de Boer (1822-1881) komen vele nakomelingen.  Onder meer dochter Ieke, de vrouw van de aannemer Foppe de Jong, en dochter Trijntje, de moeder van kardinaal de Jong, kleinkind Janke Mosterman, de vrouw van oom Tjeerd van de Kooi en haar zuster Jelske die gehuwd was met kuipers Tiemen Boelens. Zoon Hendrik Mosterman (1854-1925) vertrok naar Steenwijkerwold en kreeg daar een grote familie. Uiteindelijk kwam het zuidelijkste huis met boerderij en erf bij Jacobus Dirks Metz. Dat was de vader en grootvader van de huidige eigenaren.

De Driesprong in Buren. Rechts voor de boerderij van Hendrik Leenderts Mosterman, de vader van de eerste vrouw van Willem Dieters. Daarachter de winkel en woning van Willem Dieters. Daar zijn vijf kinderen en zijn eerste vrouw gestorven. Waarschijnlijk aan tbc.

Hoe het verder ging

De weduwe van Willem Dieters, Yke Geerts Brouwer (op de foto rechts) bleef nog 5 jaar met haar kinderen in Buren wonen. Maar er was geen pensioen en het was op het eiland een grote armoede. Klanten in het winkeltje hadden moeite om de rekeningen te betalen. Er werden soms twee eieren geruild voor een kommetje suiker. Yke Brouwer vertrok in 1905 naar Amsterdam. Het huis wordt verkocht. In Amsterdam konden ze leven van wat haar man had nagelaten maar het was geen vetpot. Zoon Willem uit 1891 ging als 13-jarige jongen op zee. In 1913 werd hij postbode en huwde in 1917. Weduwe Dieters, zoals ze genoemd werd, woonde bij het gezin van haar zoon in. Ze droeg zwarte kledij met een kapje op haar hoofd. De gebruikelijke kledij voor een weduwe. Het katholieke geloof werd dagelijks beleden. Yke Dieters-Brouwer stierf, 86 jaar oud, tijdens de Februaristaking in 1941. Zoon Willem moest het stoffelijk overschot van zijn moeder met een handkar naar de begraafplaats vervoeren. Tijdens de hongerwinter zijn de honderden romans van grootmoeder gebruikt voor de kachel. Met een boek kon je een pan water aan de kook krijgen. Het was voor dat hele gezin een moeilijke tijd. Zoon Gerard uit 1929 was avontuurlijk ingesteld. Uiteindelijk belandde hij begin 1950 in Nieuw-Zeeland. Na een flink aantal jaren als ambtenaar begon hij op middelbare leeftijd als ondernemer in Australië. Hij kocht recreatieobjecten, knapte die op en maakte ze winstgevend en verkocht die dan weer.  Jaren van hard werken in combinatie met ambitie en ondernemingsdrang maakten hem samen met zijn vrouw Jean een welgesteld paar.  Hun drie kinderen zijn werkzaam als wetenschapper of docent aan de universiteit. In september komen Gerard Dieters met zijn vrouw Jean voor drie weken naar Holland. Ik hoop ze dan te ontmoeten.

Ik heb altijd begrepen dat het Willemspad bij Buren vernoemd is naar Willem Dieters. Maar mocht dat anders blijken te zijn dan hoor ik het graag.

Afbraak van de oude boerderij

Afbraak in 1990. Vooraan Anne de Jong met daarachter zijn zoons IJsbrand, Gerben en Frits

Bronnen

• Allan, Francis. Het Eiland Ameland en Zijn Bewoners. Ameland: Borleffs & Ten Have, 1857.
• Een gesprek met Generaties. Door Gerard Anton Dieters
• Amelander Historie
• Bevolkingsregisters Amsterdam, via Gemeente Amsterdam Stadsarchief
• Burgerlijke stand Groningen, via AlleGroningers
• Burgerlijke stand Friesland, via FamilySearch en AlleFriezen
• Kadaster Nes, via Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Kadaster Archiefviewer .
• Kranten, via Delpher .
• Memories van successie van Holwerd, bij Tresoar, Leeuwarden.
• Militieregisters Stadsarchief Amsterdam.
• Notariële archieven Friesland, via AlleFriezen en Tresoar, Leeuwarden.
• Stamboeken 2^e regiment Infanterie, via FamilySearch