Galg van Ameland

De eerste vermelding van Ameland heeft men gevonden in kloostergeschriften uit de 8ste eeuw. Het eiland werd daarin genoemd als het 'Insula que dictur Ambla'. Wanneer zich de eerste mensen op Ameland begaven is onduidelijk maar het eiland moet in ieder geval vanaf het jaar 850 bewoond zijn geweest. De eerste gedateerde menselijke activiteit is namelijk de stichting van het klooster Foswert in 866-899 door de Van Cammingha's. Dit klooster had in de vroege middeleeuwen het bestuur over heel Ameland in handen. Omstreeks 1109 werd het klooster verplaatst naar Ferwerd, op het Friese vasteland, maar ook toen bleef Ameland daarmee verbonden. Zodoende was Ameland vervolgens drie eeuwen onderdeel van Ferwerderadeel. Pas in 1287 werd Ameland door de Sint-Luciavloed (1287) een echt eiland toen de Waddenzee werd gevormd. De geïsoleerde positie van Ameland had als gevolg dat het in de latere middeleeuwen, toen de Hollandse graven Friesland wilden veroveren, gemakkelijk kon worden ingenomen. In 1398 verpachtte de Hollandse graaf Albrecht Ameland en Het Bildt aan Arend van Egmont, heer van IJsselstein. In 1445 werd in de verklaring van Hartwerd bevestigd dat Ameland geen banden met Ferwerderadeel of de rest van Friesland had. De Egmonts zouden tot 1670 leenheer van Ameland blijven. 

De feitelijk macht was evenwel in handen van de Cammingha's. Een proces dat de Egmonts aanspanden tegen de Cammingha's liep op niets uit; er werd geen uitspraak gedaan. De eerstbekende heer van Ameland was Rienck Donia. Zijn nageslacht nam de namen Donia van Jelmera aan. Vanaf 1424 trad Ritske Jelmera Cammingha op als vertegenwoordiger van de Amelanders. Hij riep zichzelf uit tot heer van Ameland, dat als zodanig een 'Vrije Heerlijkheid' vormde, en sloot in 1429 een overeenkomst met de graaf van Holland. 

De Cammingha's hielden er een nogal opmerkelijk feodaal gedachtegoed op na en stelden uitzonderlijke wetten en straffen in. Van een echte vrijheid voor de bevolking was dan ook geen sprake. Zo moesten eigenaren van katten de oren van hun huisdier afsnijden zodat, zoals beweerd werd, deze katten de holen van konijnen niet zouden kunnen binnendringen. Van beschuldigde dieven werd eveneens verwacht dat zij zichzelf eigenhandig een oor afsneden. Bij de oprichting van de Bourgondische Kreits in 1512 maakte Ameland daar geen deel van uit; het bleef bij de Westfaalse Kreits. Het maakte evenwel geen deel uit van Friesland of Holland, maar was een zelfstandig onderdeel van het Rijk. Zowel in de Tachtigjarige Oorlog als de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654) bleef het neutraal. Hoewel Holland, Friesland en de keizer van het Heilige Roomse Rijk deze quasi-onafhankelijke status betwistten, bleef het eiland een vrijheerschap tot 1680, toen de Amelandse tak van de familie Cammingha uitstierf. 

Het eiland kwam aan de familie thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg die het in 1704 verkocht aan Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau, via wie het aan de Oranje-Nassau's kwam. In 1798 verloor Ameland zijn zelfstandigheid. Het werd onderdeel van de Bataafse Republiek, als deel van het Departement van de Eems. De heerlijkheidsrechten werden afgeschaft. Na de Franse tijd en de stichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 werd het eiland deel van de provincie Friesland, en werden de heerlijkheidsrechten ten dele hersteld. Ameland werd een grietenij, de Friese voorloper van de gemeente, van Friesland, en bij de invoering van de gemeentewet werden de grietenijen gemeentes. De koningen en de koninginnen van Nederland handhaven vandaag nog steeds de adellijke titel Vrijheer van Ameland.

Van de galg van Ameland bestaat een afbeelding, zij het een zeer kleine, op de kaart van het eiland uit 1731 door Pieter de la Rive. Ook veldnamen als Galgedobbeen De Galch verwijzen ernaar. Overdiep meldt dat het een eenbalksgalg ten oosten van de dijk van de Hollumer miede, zuidelijk van de zandweg naar Ballurn, op de onbedijkte grie. Ten zuiden van de Galgeslootpad, tussen Hollum en Ballum, moet de galg hebben gestaan. Deze was vanaf zee zichtbaar en had een afschrikwekkend effect voor de zeevarenden die voorbij Ameland voeren.