Geschiedenis van het wapen van Ameland

Op 20 februari 1816 werd het wapen van Ameland per Koninklijk Besluit vastgesteld. Sinds die tijd staat dit wapen bekend als de gemeente Ameland. De geschiedenis van het wapen is echter veel ouder. Die begint bij de eerste hoofdeling van Ameland: Ritske van Jelmera (1383-1450).  Hij voerde al een wapen met een wassenaar (‘maan’) en drie balken. 

Ritske van Jelmera was de eerste hoofdeling van Ameland van 1424 tot 1450. Toen voerde hij al het wapen met de schuine balken en een wassenaar (zie foto rechts). Latere hoofdelingen en Erf- en Vrijheren van Ameland namen dit wapen van hem over. Zo kwam het wapen ook met vier of zelfs meer schuinbalken voor, zoals op de grafzerk van Wytze van Cammingha (1492-1552) in het baarhuisje in Ballum is te zien.

De oudst bekende afbeeldingen van het wapen als wapen van het eiland zijn die in de windwijzer op de toren te Nes uit 1664 (verhoogd in 1732). Het is niet bekend of die windwijzer er al in 1664 op stond of dat die dateert na de verbouwing van de toren in 1732. In het wapenboek Hesman rond 1700 en op avondmaalsbekers van Nes uit 1708 staat ook het wapen afgebeeld. Al deze oude bronnen laten een omgewende wassenaar zien (de punten van de maansikkel naar rechts), zoals die ook al voorkwam in de wapens van de “heren”. Daarnaast is er ook nog een afbeelding bekend van een vaantje met het wapenbeeld met 4 schuinbalken en ook een omgewende wassenaar dat op een kaart in een atlas van Ortelius (1592-95) zou moeten staan.

In 1718 wordt de wassenaar (en de velden) omgedraaid afgebeeld in het wapen van Wilco van Holdinga, baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (voormalig Erf- en vrijheer van Ameland), op een kaart in de Schotanus-Halma atlas (zie foto links). Op de torenklok van Ballum (1784) staat echter weer de omgewende wassenaar.

Het wapen is dus al veel langer met Ameland verbonden dan de afgelopen 200 jaar. Uiteindelijk werd het wapen op 25 maart 1818 door de Hoge Raad van Adel bevestigd. Het wapen werd als volgt (onjuist) beschreven:

“In de lengte doorsneden; de regter helft van goud beladen met drie zwarte dwarsbalken van de regter boven naar de linker beneden hoek nederdalende; de linker helft van lazuur beladen met een wassende maan van zilver”

De beschrijving en de tekening op het wapendiploma zijn gebaseerd op een afdruk van een lakstempel dat de gemeente eerder naar de Hoge Raad van Adel had gezonden om het wapen vast te kunnen leggen. Dus eigenlijk voert het eiland een niet geheel juist wapen en zou de wassenaar moeten worden omgedraaid zoals die in de oudste bronnen voorkwam.

In verloop van tijd ontstond de bekende overlevering van het wapen. De schuinbalken zouden de balken voorstellen die de Amelanders op Terschelling hadden geroofd om er een galg van te maken. Hierop slaat ook het volgende rijmpje:

De Amelander schalken,

Hebben gestolen 3 balken,

Des avonds in de maneschijn,

Daarom zal dit hun wapen zijn.

Deze overlevering vertelt dus niets over de oorsprong van het wapen. Het is meer een voorbeeld van de rivaliteit tussen Ameland en Terschelling bij veel zaken zoals het jutten. 

Omschrijvingen wapens van hoofdelingen en heren van Ameland